آخر صفر (علم گردان)

در آخرین شب ماه صفر، مردم طبس، با انجام مراسمی در میدان مرکزی شهر، با ماههای محرم و صفر خداحافظی می کنند. مراسم بدین قرار است که پس از انجام عزاداری شام غریبان امام رضا (ع)، هیئات مذهبی به صورت دایره می ایستند و علمها و پرچمهای عزاداری حضرت امام حسین (ع) را در داخل این دایره بزرگ می گردانند و نوحه ای با مطلع «الوداع، الوداع، ای دو ماه عزا» می خوانند.

پس از آن نیز نوحه دیگری با مطلع «العجل بقیت الله» خوانده می شود که در آن سلامتی و فرج امام زمان و حل مشکلات مسلمانان از خداوند درخواست می شود.

 سحر ماه رمضان

در گذشته های بسیار دور طبل زنی (نقاره) در ماه مبارک رمضان جهت آگاه نمودن مردم از زمان بخصوص اوقات سحر (بدلیل نبودن ساعت) در این شهرستان رایج بوده و انجام این امر جزو یکی از نیات خیر واقف «محمد باقرخان عماد الملک» می باشد. صدای پرطنین طبل که ‌با ترتیبی موزون و دلنشین خاطره ‌نقاره‌زنی بارگاه امام هشتم علی بن موسی الرضا(ع) را در یادها زنده می‌کند، قرن‌ها است که مومنین این خطه از ایران زمین را سحرگاهان ماه مبارک رمضان در دل کویر بیدار می‌کند. مردم طبس در ماه مبارک رمضان، طبق سنتی دیرین با صدای روح بخش طبل برای عبادت و خوردن سحری از خواب بیدار می‌شوند. نواختن طبل گرچه سکوت رمز آلود شب‌های کویر را می‌شکند ولی مکملی سحرآمیز برای مناجات و ادعیه‌هایی است که از مناره مساجد، تکایا و حسینیه‌های طبس در سحرگاه روزهای ماه ضیافت الله فراگیر می‌شود.

و اکنون، در روزگاری که زنگ انواع ساعت ها، تلفن‌های همراه و زمان سنج تلویزیون‌ها برای بیدار کردن مردم با هم رقابت می‌کنند در طبس، هنوز طبل نوازان، منادیان بی‌رقیب سحرخیزان هستند. آلات و وسایل نقاره زنی شامل پنج قطعه ظرف استوانه ای متشکل از تعداد 3 عدد کاسه بنام چاشنی و سه ظرف استوانه ای شکل به نامهای «سرنواز» «بردست» و «نقره» اکثرا مخلوطی از آلیاژهای فلزی (مس نقره و غیره) ساخته شده است که با استفاده از پوست گاو برروی ظروف فوق طبل ها را آماده میگردند.

در قدیم که ساعت وجود نداشته برای تشخیص زمان طبل زنی در ماه مبارک یک ظرف استوانه ای مسی کنده کاری شده بنام فنجان وجود داشته که با استفاده از آن زمان (ساعت) تعیین می شد. به این ترتیب که ظرف فوق را پر از آب کرده کاسه کوچک دیگری که دارای یک سوراخ در ته آن بوده برروی ظرف استوانه ای فوق قرار می داده اند. کاسه یاد شده دقیقا ظرف مدت یکساعت پر از آب می شده و به این ترتیب زمان مشخص می شده است . البته در زمان حال از این ظرف استفاده نمی شود.

نحوه و زمان زدن طبل: این کار در سه نوبت به ترتیب سه ساعت، دو ساعت و یک ساعت مانده به اذان صبح انجام می شود و صدای طبل‌ها تا شعاع پنج کیلومتری شهر را فرا می‌گیرد. این سه نوبت به «طبل اول»، «طبل دوم» و «طبل سوم» مشهور می باشد.

نوبت اول آماده باش، نوبت دوم بیدار باش و نوبت سوم نزدیک شدن وقت اذان صبح را به‌ مردم گوشزد می‌کند. 

در پایان نواخت نوبت اول، تنها یک ضربه روی طبل زده و در پایان نواخت نوبت‌های دوم و سوم به ترتیب دو و سه ضربه نواخته می‌شود، و بدین ترتیب مردم متوجه می‌شوند کدام نوبت از مراحل طبل زنی است.

این امر توسط چهار نفر از افرادیکه سالها به این امر خیر پیشقدم بوده و بعضا به طور موروثی از اجداد خود مهارت کسب کرده اند انجام میگردد.

یکی از طبل نوازان طبس می گوید: بیش از ? ??? سال است که هر روز سحر، طبل می‌نوازم، به کارم عشق می‌ورزم و از آن راضی هستم.

حاج حسن عاشوری می افزاید: حدود ? ????سال این سنت حسنه در خانواده ما در طبس رایج است و پیش تر پدران ما این کار را انجام می‌دادند و حالا به من ارث رسیده است.

مکان به صدا درآمدن طبلها در ماه مبارک رمضان قبل از زلزله سال 57 در بالای کاروانسرا واقع در میدان امام و در حال حاضر در بالای ساختمان حسینیه واقف انجام میگردد.

علت پا برجا ماندن و ادامه این سنت حسنه این است که انجام این امر جز یکی از نیات خیر واقف می باشد که تاریخ وقف آن سنه 1300 هجری قمری است. در آخرین لحظات ماه مبارک رمضان همزمان با رویت حلول ماه شوال و اعلام رسمی از طریق مراجع به عنوان عید سعید فطر بلافاصله طبلها باشکوه بیشتری با عنوان شادیانه زده می شود که با استقبال عده کثیری از مردم قرار می گیرد.

مطلب فوق با مقداری تغییرات از روزنامه جمهوری اسلامی - 24 مهر 85  نقل گردید.

صحرا گردش 

هوای طبس، با توجه به خصوصیات خاص خود، در پایان بهمن ماه، رو به گرمی می گذارد.

مردم طبس به ماه اسفند، «ماه نوروز» (Mahnovrooz) نیز می گویند. معمولا در اول اسفند ماه، گلها و گیاهان مختلف سر از خاک بیرون آورده و منظره زیبایی را در کشتزارهای طبس به تصویر می کشند. خصوصا مزارع باقلا، با بوته های مدور و گلهای زیبای خود، در حالی که در دیگر نقاط کشور هنوز از سبزی خبری نیست، چشم هر بیننده ای را خیره می سازد. مردم طبس، طبق یک رسم دیرینه، در روز اول اسفند، برای تفریح و گردش به کشتزارهای اطراف شهر رفته، ضمن خوردن آجیل و تنقلات، از روی بوته های زیبای باقلا می پرند و شعری بدین مضمون می خوانند:

«سیاه سیاه بقلی       سفید سیاه بقلی»

«غم به تو دادم بقلی       شادیت به ما ده بقلی»

Siah siah-e baghli          Sefid siah-e baghli

Gham be to dadom baghli      Shadit be ma de baghli

و اعتقاد دارند که ناراحتی و غم و غصه از وجودشان می رود و همچون بوته های باقلا شاداب و سرسبز می شوند.

نامگذاری نوزاد (بچه بچه)

تولد نوزاد در بین همه اقوام ایرانی، همواره با شادی و شعف همراه بوده است. اهالی طبس نیز از این قاعده مستثنی نیستند. معمولا خانواده های طبسی با تولد هر نوزاد در بین اقوام و خویشان خود، به دیدار خانواده او شتافته و تولد کوچولو را تبریک می گویند.

ضمنا در ششمین شب تولد نوزاد، همه اقوام و بستگان به منزل خانواده بچه دعوت شده، که هدایایی نیز با خود برای نوزاد می برند. در این شب همچنین، طی مراسمی ابتدا بزرگترین فرد فامیل، در گوش راست نوزاد اذان و در گوش چپ وی اقامه می گوید و به اصطلاح او را مسلمان می کند. سپس بچه را روی دست، تکان داده شعری بدین مضمون می خواند:

بچه بچه      ما ر بچه      خدا نگهدار بچه     

الله و محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین یار بچه   

(  Becha becha       ma re becha      khoda negahdar-e becha  )

(  Allah-o mohammad-o ali vo fatema vo hasan-o hasain yar-e becha  )

 و رو به طرف نفر بغل دست خود کرده می گوید:

بشگیر بچه              ( Beshgir becha )

آن فرد نیز می گوید:

بشده بچه            ( Beshde becha )

و بچه را می گیرد و شعر فوق را خوانده، همان کار را تکرار می کند تا اینکه بچه همه اتاق را دور زده و به دست همه برسد. همه افراد با گرفتن بچه شعر مذکور را می خوانند. در خاتمه که مجددا بچه به دست بزرگتر فامیل میرسد، او نامی را از بین نامهای پیشنهادی افراد فامیل انتخاب و بر روی بچه می گذارد و یا اینکه نامهای پیشنهادی را در بین صفحات قرآن گذاشته و به صورت تصادفی یک صفحه را باز می کنند. هر نامی که از لای قرآن بیرون آمد، همان را برای کودک انتخاب می کنند.